روز بهره وری و بهینه سازی مصرف، بهانه ای برای تکرار اهمیت استفاده مؤثر و مطلوب از زمان، امکانات، سرمایه، فرصت ها و نیروی انسانی در جهت تولید، بهینه سازی مصرف و در نتیجه، رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه اقتصادی و اجتماعی در جامعه است.
بهره وری در لغت معنای بهره بر، سود برنده و کامیاب و همچنین به مفهوم راندمان و بازده است. در تعریف مفهومی بهره وری؛ استفاده مطلوب، مؤثر و بهینه از همه لحظه ها، مجموعه امکانات، ظرفیت ها، پتانسیل ها، سرمایه ها، نیروها و منابعی است که به انسان برای رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه کمک می کند. در واقع انسان با بیشترین استفاده از کمترین امکانات به بهره وری بالایی دست می یابد.
یکی از مواردی که همه سازمان ها و حتی انسان ها به آن توجه دارند، موضوع بهره وری است، اینکه سازمانشان و یا اصلاً خودشان بهره وری بالایی داشته باشند. اگر در تعریفی ساده بخواهیم بهره وری را در سازمانی توضیح دهیم، یعنی میزان خروجی و سود سازمان نسبت به هزینه ها.
یعنی اگر سازمانی بتواند با ثابت نگه داشتن کیفیت، از میزان هزینه های سازمانی خود کم کند، می تواند بگوید بهره وری ایجاد کرده است. در استاندارد ایزو 9001 از بهره وری بسیار گفته شده است و یکی از اهداف استاندارد ایزو 9001:2015 بالا بردن بهره وری سازمان در حوزه سیستم مدیریت کیفیت است. اما تعریفی که استاندارد از بهره وری و عوامل کلیدی آن دارد، دو مقوله اثربخشی و کارایی است.
بهره وری به عنوان یکی از معیارهای سنجش فعالیت ها، با در نظر گرفتن هدف و مقصد مدنظر از دو زاویه مجزا قابل بررسی است. از یک سو، نقش مفید و مؤثر بودن فعالیت در دستیابی به هدف ترسیمی مورد ارزیابی قرار گرفته و از سوی دیگر بازده فعالیت مطرح می شود. بر این اساس می توان بهره وری را به دو مؤلفه تجزیه کرد:
بر اساس تعاریف استانداردهای مدیریت کیفیت (تعاریف برگرفته از ISO9000:2005)
کارایی نشان می دهد که یک سازمان تا چه میزان از نهاده ها به طور بهینه در جهت تولید ستاده ها استفاده کرده است و به عبارتی نشان دهنده «صحیح انجام دادن کار» است. به این معنی که از حداقل نهاده ها حداکثر محصول برداشت شود.
بهره وری ترکیبی از کارایی و اثربخشی است. به عبارت دیگر عملکرد سازمان در صورتی بهره ور خواهد بود که کارا و اثربخش باشد و هر کدام به تنهایی نشان دهنده افزایش بهره وری نیست. پس در مقوله بهره وری اولاً کاری که انجام می شود باید کار درست و مفیدی باشد ثانیاً این کار به بهترین نحو انجام پذیرد و در راستای اهداف باشد.
بنابراین (بهره وری = اثربخشی × کارایی) به عبارت دیگر بهره وری عبارت است از تحقق هم زمان اثربخشی و کارایی برای مثال وقتی تنها نیمی از اهداف یک فعالیت (اثربخشی پنجاه درصد) با دو برابر منابع لازم (کارایی پنجاه درصد) محقق شود بهره وری بدست آمده بیست و پنج درصد خواهد بود، دکتر جوران در هندبوک خویش درست انجام دادن کار درست را بهره وری قلمداد می کند.
بر اساس مباحثی که گذشت در یک سازمان تعدادی ورودی برای تولید تعدادی خروجی به کار می روند که خروجی ها می بایست در راستای اهداف سازمانی قرار بگیرند. در یک سازمان اگر میزان استفاده مطلوب از ورودی ها را در جهت تولید خروجی ها بسنجیم در واقع میزان کارایی را سنجیده ایم. اگر میزان تحقق اهداف را از خروجی های تولید شده بسنجیم در واقع میزان اثربخشی را سنجیده ایم و از ترکیب این دو می توان مفهوم بهره وری را به این صورت استخراج کرد که به چه میزان اهداف سازمان با استفاده از ورودی ها تحقق یافته است.
به طور کلی عوامل مؤثر برای افزایش سطح بهره وری را می توان چنین برشمرد:
بهبود کیفی عامل کار، با توجه به اینکه نیروی انسانی مهم ترین عامل در بهبودی بهره وری است لذا می توانند با به کارگیری نکات ذیل موجبات ارتقای بهره وری را فراهم نمایند.
بهره وری می تواند بیشترین استفاده از کمترین امکانات و منابع در راه رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه زندگی انسان باشد. اگر می خواهیم در دنیای پر رقابت امروزی، رونق اقتصادی، اجتماعی و زندگی بهتری داشته باشیم، لازم است به بهره وری بالایی برسیم؛ زیرا ایستادگی و تداوم حیات در صحنه جهانی، سرعت و دقت افزون تری می طلبد.
با توجه به آنکه در سه دهه اخیر، شاهد تحول های بزرگ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بوده و فرصت های بسیاری را از دست داده ایم، باید برای جبران ویرانی ها، گرفتاری ها و رفع تنگناهای موجود، زمان را به همراه حفظ کیفیت و کمیت به خدمت بگیریم. البته این مسئله جز با توجه به اصل بهره وری، شدنی نیست، وگرنه رقابت های آینده، طومار هر کشوری را در هم خواهد پیچید. در حال حاضر، در برخی کشورهای توسعه یافته با وجود محدودیت منابع، سرمایه گذاری های فراوانی در راه بهبود بهره وری در سطح ملی، منطقه ای، بخشی، سازمان ها، مؤسسه ها و حتی افراد انجام می گیرد. آنان پیشرفت روزافزون خود را مرهون توجه به اصل بهره وری می دانند. بهره وری می تواند بیشترین استفاده از کمترین امکانات در راه رسیدن به هدف باشد.
از اهداف مهم بهره وری می توان به کاهش هزینه، افزایش تولید و خدمات، افزایش کیفیت و استفاده بهینه از زمان اشاره کرد. بهره وری بدون ارتقای کیفیت، امری بیهوده است. افزایش کیفیت می تواند شامل بهبود امور مادی نظیر تولید کالا و خدمات و بهبود شرایط کار باشد. از دیگر اهداف مهم بهره وری، کاهش هزینه است.
در تعریف مفهومی بهره وری عبارت است از؛ استفاده مطلوب، مؤثر و بهینه از همه لحظه ها، مجموعه امکانات، ظرفیت ها، پتانسیل ها، سرمایه ها، نیروها و منابعی است که به انسان برای رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه کمک می کند.
بر خلاف پندار برخی افراد بهره وری فقط برای صنایع نیست بلکه بهره وری سطوح مختلفی دارد و همه افراد در همه سطوح نقش دارند یعنی اینکه افراد می توانند با تفکر، ابداعات و نوآوری های خود عملاً در چند سطح گوناگون مؤثر واقع گردند، سطوح مختلف بهره وری عبارت اند از:
در سطوح فردی به دنبال تدابیری برای افزایش بهره وری فردی هستیم؛ و در سطح گروه نیز به دنبال افزایش بهره وری گروه کاری هستیم. بدیهی است که موضوع بهره وری بیشتر در سطوح سازمانی و رشته ها مطرح می شود و بیشترین ضوابط و شرایط مربوط به بهره وری را می توان در آن ها مشاهده کرد. چه بسا برخی مشاغل و حتی برخی دستگاه ها به دلیل انجام فعالیت های موازی و تکراری بودن وظایف سازمانی در یکدیگر ادغام شده و برخی از آن ها حذف شده اند. بهره وری ملی که مهم ترین عنصر بهره وری است از ارتباط بین دولت، اقتصاد، جغرافیا، جمعیت و فرهنگ بدست می آید که عموماً به زبان ریاضیات ترجمه می شود و سپس نقطه بهینه آن بدست می آید.
امروزه در اقتصاد کلیه کشورها چه کشورهای توسعه یافته و چه در حال توسعه بهره وری به اولویتی ملی تبدیل شده است. بهره وری به طوری که موجبات رشد اقتصادی و کنترل تورم را فراهم و امکان دستیابی در سطح بالای استاندارد زندگی را میسر می کند. و از لحاظ به حداکثر رساندن منافع افزایش بهره وری، اهداف بهره وری باید در طرح های ملی توسعه گنجانده شوند. اگر بخواهیم بهره وری موجب تفاوت در رقابت بازرگانی، ایجاد رفاه ملی و بهزیستی مردم شود، یک رهیافت ملی و جامع، ضروری است.
بهره وری به عنوان یک رویکرد مدیریتی کم کم جای خود را در کشور ما باز می کند، ارتقاء بهره وری جزء لاینفک مدیریت کشور است و همه طراحان، تولید کنندگان و مدیران کشور به نحوی با آن سروکار دارند. در سازمان ملی بهره وری ایران به عنوان کانون هماهنگی و برنامه ریزی بهره وری کشور در زمینه ارتقاء بهره وری حرکت های مؤثری انسجام یافته، اما این تلاش ها بدون پشتوانه نظری و همکاری و اعتقاد اندیشمندان و فرهیختگان کشور ممکن نیست.
سازمان بهره وری به عنوان پیشنهاد دهنده هدف ها و اولویت ها و تدوین شاخص های بهره وری زمینه بهبود کیفیت و اثربخشی را در مدیریت کشور فراهم می کند. اما همه سازمان ها و نهادهای کشور موظف اند تا در این امر ملی قدم های استواری بردارند. بهره وری در کل عبارت است از تقسیم ستانده به داده و در سطح ملی ستانده عبارتست از ارزش افزوده ملی یا تولید ملی.
نهاده عبارت است از زمان بالقوه برای کار و فعالیت. این جوشش و زایش محصول به وجود آمدن فضائی باز و قانونمند است که در آن انسان ها مجال داشته باشند با احترام متقابل آزادانه بیندیشند، تجربه کنند و با نقادی مداوم، بینش ها و روش های خود را اصلاح نمایند. حرکت توفیق آمیز به سوی بهره وری در گرو اعتقاد فردی و تک تک آحاد جامعه است.
استقرار چرخه بهره وری در کشور سرآغاز حرکتی نوین در توسعه خواهد بود و در آینده متضمن شایسته سالاری در مدیریت کشور است. جا دارد که چرخه بهره وری شامل محاسبه شاخص ها، ارزیابی شاخص ها، برنامه ریزی و اجرای برنامه های بهره وری با تاکید بر رویکرد تولید ملی با جدیت بیشتر در کلیه دستگاه های اجرائی و بنگاه های اقتصادی دنبال گردد. تغییر و تحول نمی تواند به صورت آمرانه و از بالا به پایین باشد. بلکه جوشش از درون انسان ها است.
در این رابطه تجربه گذشتگان نشان می دهد که تشکیل گروه های حل مسئله می تواند رویکردی موفق در ارتقای بهره وری باشد و لذا به کارگیری آن در کلیه سازمان ها الزامی و بر همه واجب است این امر مهم را در دستور کار روزانه و اجرائی خود قرار دهند.
سازمان ملی بهره وری ایران به عنوان یک نهاد حاکمیتی، مسئول برنامه ریزی، سیاست گذاری، راهبری، پایش و ارزیابی بهره وری همه فعالان اقتصادی و عوامل تولید از جمله نیروی کار، سرمایه، انرژی، آب و خاک و تهیه و تدوین شاخص های استاندارد بهره وری به ویژه بهره وری سبز، ارتقای بهره وری در تمامی بخش های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، دولتی و غیردولتی در چارچوب قوانین، سیاست ها و اسناد بالادستی است.
منبع: سپیدار سیستم
