بسته بندی محصولات در عین اینکه باید استحکام کافی برای محافظت از کالا را داشته باشند، باید با زیبایی طراحی بسته و خلاقیت به کار رفته در آن توجه مشتریان را به کالا جلب کنند. بنابراین صنعت بسته بندی توانمندی زیادی در رشد کسب و کارها و بهبود چهره ی برند آن ها دارد. بسته بندی حضور پررنگی در زندگی امروزه ما دارد و از مواد غذایی و دارویی گرفته تا کالا های مصرفی روزانه کاری و خانگی و کالا های صنعتی و استراتژیک همگی با بسته بندی مرتبط هستند.
هدف نهایی بسته بندی محافظت از محصول برای نگهداری و انبار و توزیع و در نهایت فروش آن است. فرآیندی که شامل طراحی بسته، ارزیابی، تولید و در نهایت بسته بندی می شود. بسته بندی هر محصول استانداردهای خاص خودش را دارد و برچسب های استاندارد روی بسته بندی به مشتریان اعلام می کند چه نوع بسته ای داخل آن است و چه شرایط نگهداری نیاز دارد. سازمان جهانی استاندارد (ISO) سازمانی است که استانداردهای بسته بندی و مشخصات فنی بسته را به صورت بین المللی تدوین کرده است.
بسته بندی باید کالا را در برابر عواملی مثل ضربه، فشار، حرارت، سرما، رطوبت، یا حتی موارد حساس تری مثل اکسیژن، اشعه فرابنفش یا گرد و خاک محافظت کند. بنابراین در صنعت بسته بندی، عدم نفوذپذیری یکی از اصلی ترین اهداف بسته است. محافظتی که باعث از بین رفتن کیفیت کالای داخل آن نشود.
معمولا روی بسته بندی محصولات برچسب ها یا نمادهایی چسبانده یا چاپ می شود که به مشتریان اطلاعات مهم و مورد نیاز آن ها را درباره طریقه جا به جایی بسته، دما و شرایط نگهداری آن یا حتی شیوه نابود سازی بسته و کالا را ارائه می دهد. برچسب استانداردهایی که کالا دریافت کرده است هم روی بسته بندی آن چاپ می شود.
ترغیب مشتریان به خرید و جلب توجه آن ها به محصول یکی از اصلی ترین مشخصه های بسته بندی است. گاه طراحی ثابت بسته بندی، برای مشتریان نمادی از نوستالژی و آشنایی به همراه دارد و گاه برخی طرح های خلاق و نوآورانه منجر به فروش چند برابر یک محصول دیگر شده است. در طراحی بسته بندی محصولات در کنار علم و فناوری بسته بندی از دانش بازاریابی و هنر گرفیک هم استفاده می شود.
بسته بندی کمک زیادی به جا به جایی و انتقال راحت محصولات می کند. حمل و نقل و در عین حال انبارداری محصولات در بسته بندی های مشخص بسیار راحت تر انجام می گیرد.
همانطور که اشاره شد، اصلی ترین هدف بسته بندی محافظت از کالا است. بسته ها با پوشش حفاظتی مناسب می توانند ضامن کیفیت محصول و سلامت آن باشند و از دستبرد به کالا هم جلوگیری کنند.
صنعت بسته بندی در ایران با وجود گستردگی و اهمیتی که دارد، از هیچ اداره و بخش خاصی در دولت برخوردار نیست که به حقوق آن رسیدگی کند. صنعت بسته بندی در کشور پراکنده است و در جلسات تخصیص بودجه دولت، سهمی برای این بخش در نظر گرفته نمی شود.
در عین حال نبود انجمن صنفی بسته بندی هم مزید بر علت شده و مانع دیگری برای پیگیری خواسته های بازیگران این صنعت است.
همانطور که گفته شد، یکی از چالش هایی که صنعت بسته بندی با آن مواجه است، پراکندگی این صنعت است. این مسئله در عین اینکه باعث می شود دولت نتواند به مسائل این حوزه به صورت متمرکز بپردازد، بلکه باعث بروز چالش هایی در بین خود صنعتگران حوزه بسته بندی هم می شود.
به عنوان مثال دغدغه های و مسائلی که بخش کارتن با آن روبه رو است نه تنها هیچ شباهتی به خواسته ها و اهداف بخش پلاستیک ندارد، بلکه گاه حتی در تضاد با آن است. رقیب بودن این بخش ها با یکدیگر هم دلیل دیگری شده تا صنعت بسته بندی نتواند به نقطه نظر مشترکی در خودش برسد.
بنابراین به نظر می رسد تنها راه حل ممکن، تشکیل صنف هایی با واحد جزء باشند. به این معنی که صنعت بسته بندی کارتن، چاپ بسته بندی، ماشین سازان بسته بندی، جعبه سازان بسته بندی، تولید کنندگان ظروف پلاستیکی و فلزی و شیشه ای و صنعت بسته بندی پلاستیک هر کدام صنف وتشکل مخصوص به خود را داشته باشند.
با توجه به شرایط حال حاضر کشور و وضعیت اقتصادی کنونی، مدیریت بخش بسته بندی در ایران ممکن نیست. چالش های زیادی پیش روی صنعت بسته بندی است و با اینکه مردم و تولید کنندگان و کسب و کارهای تولیدی کم و بیش ضرورت و اهمیت آن را درک کرده اند اما هنوز استراتژی مشخص و هدفمندی در خودش ندارد که بتواند مسیر مشخصی برای پیشرفت در نظر بگیرد.
کارخانه ها و تولید کننده ها به صورت پراکنده مشغول به کار هستند و افرادی که وارد این صنعت می شوند به این صنعت به چشم موج نگاه می کنند. در صورتی که اگر دولت با سازندگان و صنعتگران بسته بندی همکاری کند، می تواند این صنعت درآمد زا و پررونق را از حالت موج خود درآورد و نظم ببخشد. صنعت بسته بندی صنعت رو به پیشرفتی است و به مرور با گسترش فرهنگ زندگی شهری و تمایل بیشتر مردم به مصرف کالاهای کارخانه ای (چه محصولات غذایی و چه محصولات مصرفی خانگی دیگر) صنعت بسته بندی هم سهم بیشتری در سبد هزینه های خانوار خواهد داشت.
صنعت بسته بندی کارتن در ایران پراکندگی بسیار زیادی دارد. تولید کارتن ساده و راحت است و حمل و نقل آن هم به مناطق دور به صرفه نیست. بنابراین واحدهای تولیدی کارتن سازی در تمام کشور پراکنده هستند و تا به امروز هیچ نهاد و سازمانی آمار دقیقی از تعداد و مشخصات آن ها یا حجم تولیدات شان ندارد. با این همه طبق برخی آمارهای غیررسمی بیشتر از 4 هزار واحد تبدیل ورق کاغذ به کارتن در سطح کشور به صورت پراکنده فعالیت می کنند. بسیاری از آن ها به جای کارخانه های صنعتی، واحدهای تولیدی هستند و گاه در روستاها هم فعالیت دارند.
تولید کیسه های پلاستیکی و صنعت نایلون های بسته بندی بخش دیگری از پراکندگی اقتصاد بسته بندی را در کشور نشان می دهد. این صنعت که تولید نایلون، سلفون و بسته های پلاستیکی را به عهده دارد، بسیار رو به پیشرفت و گسترش است و نیاز به آن هر روز بیشتر می شود. چرا که مصرف پلاستیک رو به افزایش است و صنایع بیشتری برای بسته بندی محصولات خود پلاستیک را جایگزین کارتن می کنند. هرچند که تعداد تولید کنندگان حوزه بسته بندی پلاستیک از حوزه کارتن کمتر است. چرا که ماشین آلات و دستگاه های بسته بندی مورد استفاده این دستگاه ها گران قیمت است و در نتیجه سرمایه گذاری کمتری هم در این حوزه انجام می گیرد. با این همه، میزان نیاز روزافزون به پلاستیک باعث شده تا این صنعت هم در گستردگی و تنوع به پای بخش کارتن برسد.
در مقابل بسته بندی کارتن و پلاستیک، صنعت بسته بندی فلز و شیشه تنوع کمتری داشته و واحدهای تولیدی بسیار کمتری دارد. بسته بندی های تولید شده فلزی و شیشه ای همچنین به صورت یکنواخت و یکسان در سطح کشور توزیع نشده اند. این مسئله باعث شده تا تولیدگران کالایی که از کارخانه های تولید بسته بندی فلز و شیشه هستند، کالایی تولید نکنند که نیاز به بسته بندی فلزی داشته باشد. این مسئله امکان دارد باعث شود فعالان حوزه بسته بندی های فلزی و شیشه ای مجبور به فروش فله ای تولیدات خود شوند که برای آن ها تنها ضرر به همراه دارد.
صنعت چاپ بسته بندی در سال های اخیر از اقبال خوبی برخوردار بوده و توانسته خود را به سطح مناسب و قابل قبولی از کیفیت و کمیت برساند. از آنجایی که در سال های اخیر تقاضا برای این دسته از خدمات زیاد شده بود و کسب و کارها سفارش های متنوعی برای چاپ بسته بندی محصولات خود داشتند، واردات دستگاه های چاپ رونق گرفت و حالا به قدری دستگاه چاپ در کشور موجود است که تولید کنندگان به راحتی می توانند به صادرات نیز فکر کنند.
اما این حوزه برای بسیاری که به آن به تازگی ورود پیدا کرده اند جدید است و هنوز نیاز بازار و دانش مورد نیاز پیشرفت در این حوزه را کسب نکرده اند. بنابراین همان اندازه که صنعت چاپ می تواند منجر به درآمدزایی شود، ظرفیتی برای ورشکستگی و خسران زیاد به تولید کنندگان این حوزه را دارد.
