انبارها باید دارای یک سری نکات عمومی و مشترک و یک سری نکات اختصاصی برای نگهداری مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی باشند و فراهم نمودن شرایط مناسب بهداشتی برای آن ها با توجه به وضعیت آب و هوایی و اقلیمی هر منطقه، شرایط و موقعیت مکانی انبار، نوع اقلام و نوع انبار ضروری است.
هدف از تدوین این ضوابط ساماندهی و رتبه بندی و ارزیابی انبارهای مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی به منظور نگهداری کالا در شرایط مناسب می باشد.
این ضابطه برای تمامی انبارهای عمومی و اختصاصی جهت نگهداری مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.
شرایط و ویژگی های انبار باید مطابق با معیارهای ملی و مصوب و ضوابط جاری اداره کل نظارت بر مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی باشد و موارد ذیل نیز رعایت گردد. انبارهای نگهداری مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی بر حسب تنوع مواد و شرایط نگهداری آن ها باید مجهز به چند قسمت مجزا با شرایط متفاوت جهت نگهداری مواد اولیه و مواد افزودنی و محصول نهایی باشد و به گونه ای باشد که آسیب های فیزیکی، شیمیایی و بهداشتی به این مواد وارد نشود.
در بسیاری از انبارها محصولات مرجوعی را نیز درون انبار مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی قرار می دهند ولی بایستی هیچگونه تداخلی بین کالای مرجوعی و محصول نهایی و یا مواد اولیه به وجود نیاید ولی درشرایطی که خطر تداخل زیاد باشد باید انبار مرجوعی به صورت مجزا وجود داشته باشد. لازم به ذکر است که بایستی اقلام چیده شده در انبار همگن، سازگار و از یک نوع باشد تا شرایط نگهداری از آن ها قابل اجرا بوده و از اثرات احتمالی بر یکدیگر مصون باشند. همچنین خطر سقوط و بروز سوانح به حداقل ممکن برسد و رفت و آمد افراد و ترابری کالا در انبار به آسانی صورت پذیرد. انبارها باید با توجه به نوع محصول یا ماده اولیه درجه حرارت و رطوبت مناسب داشته باشد و از تابش مستقیم آفتاب به دور باشد.
سطح زیربنای انبارها سطح انبار بستگی به حجم ورود و حداکثر زمان نگهداری کالا در انباردارد که آن نیز بستگی به اختلاف زمان ورود و خروج از انبار و نیز تنوع محصولات و میزان ورود کالا در روز دارد. میزان سطح زیر بنای انبار از فرمول ذیل به دست می آید: تعداد روزهای انبارداری × تعداد × حجم هر ماده = زیر بنای انبار ارتفاع مفید چیدمان + فضایی جهت عبور و مرور افراد و وسایل نقلیه + فضایی جهت پالت های خالی
محوطه بیرونی انبار باید دارای حصارکشی با ارتفاع مناسب باشد، به گونه ای که مانع از ورود حیوانات موذی به محوطه انبار شده و حتی المقدور مانع از اثرات سوء شرایط جوی نامساعد گردد. محوطه بیرونی انبار باید به گونه ای با آسفالت یا پوشش مناسب دیگری مفروش گردد که از ورود گرد و خاک و آلودگی به داخل انبار جلوگیری نماید و امکان عبور و مرور وسایل سنگین وجود داشته باشد و شیب کلیه قسمت ها به نحوی باشد که هیچ گونه تجمع آبی ایجاد نگردد. محوطه اطراف انبار باید عاری از مواد زائد، زباله، علف های هرز و مواد غیر مفید دیگر باشد تا مانع از انباشتگی حشرات و سایر حیوانات شود. شیب محوطه باید به گونه ای باشد که آب های اطراف و ریزش های جوی به داخل انبار راه نداشته باشد. زباله دان به تعداد، حجم و اندازه کافی، درپوش دار، زنگ نزن و قابل شستشو برای داخل انبار و محوطه اطراف انبار در دسترس باشد. جمع آوری زباله ها از زباله دان ها روزانه و به موقع انجام شود.
شرایط ساختمان انبار باید به گونه ای بنا شده باشد که در مقابل ورود و لانه گزینی حشرات و پرندگان به طور موثری حفاظت شود. در برابر برف و باران شدید استحکام کافی داشته و ناودان ها و راه آب های کافی وجود داشته باشد. خشک، خنک، منظم، عاری از حشرات و جوندگان، بدون گرد و خاک، آلودگی و مواد خارجی باشد.
درب های انبار
کلیه درب ها باید قابل شستشو و تمیز باشند. درب ها به خوبی چفت شده (Sealed) و برای جلوگیری از ورود حشرات و جوندگان به خوبی بسته شوند. (ناحیه زیرین درها هم سطح با کف باشد) بهتر است درب های مجزایی جهت تردد کارکنان و ترابری کالا وجود داشته باشد.
دیوارها
دیوار باید صاف، بدون ترک، بدون خلل و فرج، قابل شستشو و تمیز باشند. دیوارها به گونه ای ساخته شده باشد که از لانه گزینی جوندگان ممانعت نمایند و جهت جلوگیری از لانه گزینی جوندگان باید از ساختن دیوارهای دو جداره اجتناب کرد.
کف
کف انبار باید کاملاً مقاوم و نفوذ ناپذیر، قابل شستشو، تمیز و دارای شیب کافی به سمت مسیر فاضلاب باشد تا از تجمع آب در کف انبار جلوگیری شود.
سقف
سقف باید مقاوم، قابل تمیز کردن و به گونه ای باشد که از تجمع گرد و خاک و لانه گزینی حشرات و پرندگان جلوگیری کند. پوشش سقف باید به نحوی در نظر گرفته شود که در مقابل عوامل جوی پایدار باشد و مانع از تبادل حرارت و نفوذ رطوبت گردد. فاصله و فضای باز بین دیوارها با سقف وجود نداشته باشد.
پنجره ها
کلیه پنجره ها باید دارای اندازه مناسب، قابل شستشو و نظافت بوده و به گونه ای طراحی شود که از ورود گرد و غبار، آلودگی، حشرات و جانوران موذی به داخل انبار ممانعت نماید. شیشه پنجره ها باید فاقد شکستگی بوده و پنجره های باز شو مجهز به توری مناسب باشند.
تهویه انبار
تهویه در کلیه انبارهای مواد اولیه و محصول نهایی وجود تهویه با توری مناسب و سیستم سرمایشی و گرمایشی متناسب با نوع اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه ضروری است. قدرت هواکش ها باید طوری انتخاب شود که در مدت 1 تا 2 ساعت بتواند هوای داخل انبار را تخلیه نماید. با توجه به شرایط دمایی نگهداری مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی انبار ها به دو دسته تقسیم می شوند. انبار خنک که دمای آن می بایست بین 8 – 15 درجه سانتی گراد باشد و انبار معمولی که دمای آن بسته به نوع کالا بایستی بین 15 – 30 درجه سانتی گراد باشد.
دما و رطوبت انبار
دماسنج و رطوبت سنج وجود دستگاه دماسنج و رطوبت سنج و ثبت تغییرات دما و رطوبت در انبار های مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی ضروری است.
حمل و نقل در انبار
تجهیزات جابه جایی و انتقال کالا انبار باید دارای سیستم نقل و انتقال و جابجایی مناسب از جمله نوار نقاله، بالا برنده، و سایر تجهیزات مورد نیاز و از جنس مقاوم و قابل شستشو باشد و شرایط آن به هنگام حمل و نقل کالا، به گونه ای باشد که هیچ گونه آسیبی به مواد وارد نشود و تجهیزات حمل و نقل از سطح نظافت قابل قبولی برخوردار بوده به صورتی که موجب آلودگی مواد غذایی، آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی و مواد اولیه نشود.
تجهیزات ایمنی و اطفاء حریق در انبار
انبارها باید مجهز به زنگ خطر، کپسول اطفاء حریق با زمان شارژ معتبر و تجهیزات ایمنی باشند و در صورت نیاز باید مجهز به سیستم های خودکار اطفاء حریق، دستگاه کالیبره کنترل و ثبت دما و دستگاه کالیبره کنترل و ثبت رطوبت باشند. علائم و تابلوهای راهنمای هشدار دهنده بهداشتی و نکات ایمنی در محل های مناسب نصب شوند. وجود جعبه کمک های اولیه در محل انبار ضروری است.
چیدمان در انبار
چیدمان کالا در انبار باید بر روی پالت (فلزی، ضد زنگ و یا پلاستیکی با ارتفاع حداقل 14 سانتی متر از سطح زمین) باشد و نحوه چیدن مواد در انبار باید مرتب بوده و رعایت حداقل 50 سانتی متر فاصله از دیوارها و 60 سانتی متر بین ردیف ها شده باشد. کلیه قفسه ها باید از جنس مقاوم و قابل شستشو باشند. اقلامی که تاثیرات سوء بر یکدیگر دارند در مجاورت یکدیگر نباید نگهداری شوند. هر محصول باید با رمز و کد خاصی انبار شود که معمولا معرف زمان ورود به انبار و تاریخ تولید محصول باشد تا به ترتیب زمان ورود و تاریخ انقضا خارج شوند. سیستم FEFO وFIFO و محصولات موجود در انبار قابل ردیابی باشند. نگهداری کلیه مواد اولیه و محصول نهایی در انبار می بایست مطابق با شرایط قید شده از طرف واحد تولید کننده آن باشد. وجود مکان مناسب جهت نگهداری کالاهای ضایعاتی و مرجوعی ضروری است. تذکر مهم: محصولات فاقد مجوز های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نباید در انبار نگهداری شوند.
حفظ و نگهداری مطلوب شرایط بهداشتی محل انبار، اجتناب از آلوده کردن و دفع مواد زائد در جلوگیری از هر گونه آلودگی بسیار اهمیت دارد. برنامه موثر و مداوم برای کنترل حشرات، پرندگان، جوندگان و یا کرم ها در محل انبار باید تنظیم و بطور منظم به مورد اجرا گذارده شود. محل انبار و محیط اطراف باید بطور مداوم از نظر وجود آلودگی ناشی از حشرات، پرندگان، جوندگان و کرم ها توسط افراد آموزش دیده و با برنامه ریزی مناسب مورد بازبینی قرار گیرند. درصورت وجود آلودگی، اقدامات ریشه کنی باید انجام گردد. هر گونه عملیات کنترل از قبیل استفاده از روش های شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی باید با برنامه ریزی مشخص و زمان بندی شده و فقط تحت نظارت افرادی که اطلاعات کافی از مخاطرات ناشی از استفاده از آن مواد برای سلامتی انسان دارند انجام گیرد.
یادآوری: هر گونه عملیات ضد عفونی و مبارزه علیه حشرات، جوندگان موذی، پرندگان و حیوانات مزاحم باید در مواقعی انجام گیرد که انبار خالی است. روش کنترل جانوران موذی و حیوانات مزاحم باید مستند شده و مسئول کنترل آن مشخص باشد. از نگهداری حیوانات خانگی در انبار خودداری گردد.
بخش تعویض لباس
در انبار باید اطاقی با وسعت کافی جهت رختکن و به ازاء هر کارگر یک کمد قفل دار وجود داشته باشد. در انبارهایی که خانم ها نیز کار می کنند، باید رختکن و سرویس های جداگانه ای برای آنان در نظر گرفته شود.
سرویس های بهداشتی
باید برای کارگران زن و مرد، دستشویی و توالت مجزا به تعداد مورد نیاز وجود داشته باشد. در و دیوار باید قابل شستشو باشد، سقف صاف بوده و کف از مواد غیر قابل نفوذ ساخته شود، به طوری که به آسانی قابل تمیز کردن باشد. در ورودی محوطه توالت ها باید بدون دخالت دست بسته شود و در برابر نفوذ حشرات حفاظت شود، وجود مخزن شستشو (فلاش تانک) ضروری است. بر روی درب توالت ها نصب تابلوی ”بعد از استفاده از توالت دست های خود را با صابون مایع یا مواد شوینده مناسب بشوئید“، ضروری است. توالت ها باید در محلی باشند که آلودگی در محیط به حداقل برسد و نباید در توالت به سمت انبارها باز شود. پنجره توالت مشرف به فضای آزاد و دارای توری باشد. توالت دارای هواکش مکانیکی متناسب با حجم آن باشد. دارای سطل زباله دربدار پدالی باشد. در کنار دستشویی ها باید مواد شوینده وجود داشته باشد.
اصول بهداشت فردی کارکنان
کلیه کارکنان باید دارای کارت بهداشتی معتبر باشند. کلیه کارگران باید دارای لباس مناسب و تمیز و بهداشت و نظافت فردی را کاملا رعایت نمایند. همچنین استعمال دخانیات در انبار ممنوع است.
