آتش سوزی و خسارات ناشی از آن، اعم از جانی و مالی همیشه تأسف برانگیز و گاهی هم فاجعه آمیز بوده است و در صورت فقدان آموزش کافی و رعایت نکردن موارد ایمنی، بدون شک این خطر از بزرگ ترین خطرها و آسیب ها در زندگی بشر خواهد بود و همیشه در کمین جوامع بشری می باشد.
هر ساله آتش سوزی در کارخانجات و صنایع خسارات مالی و جانی فراوانی به بار می آورد و شرکت های بیمه هم سالانه مقادیر عظیمی خسارت می پردازند. صنایع امروزی با انواع مختلف مواد شیمیایی مانند نفت و گاز و انواع مواد آتش زا و خطرناک دیگر آمیخته شده است. لذا خطر حریق و انفجار افزایش چشمگیری یافته است. دانش بشری با وجود قرن ها تلاش پیگیر و دستیابی به روش های علمی مختلف هنوز به یک راه حل نهایی برای خنثی کردن کامل خطرآتش سوزی دست نیافته است.
شک نیست که هزینه های مربوط به پیشگیری از آتش سوزی، همیشه کمتر از خسارات ناشی از آن و عوارض به جا مانده از آن می باشد. پس چه خوب است برای پیشگیری از وقوع حادثه آتش سوزی، پیش بینی ها و تمهیدات لازم به مورد اجرا گذارده شود. در واقع باید اذعان داشت که در آتش سوزی پیشگیری از بروز آن، به مراتب موثر تر و کم خرج تر از اطفای آن است و این پیام حفاظتی را خاطر نشان می سازد که پیشگیری موثر تر، آسان تر و بهتر از درمان است. بررسی آمار آتش سوزی های سالیانه مختلف حاکی از آن است که اکثر قریب به اتفاق آتش سوزی ها به سبب بی احتیاطی و فقدان نکات پیشگیری از آتش سوزی و ایمن نبودن محیط و فقدان اطلاع کافی از مسائل آتش نشانی است. حریق ممکن است به شکل های گوناگون در ساختمان ها و تأسیسات رخ دهد.
هیچ خانه، مدرسه، اداره، کارخانه، کارگاه، آزمایشگاه، بیمارستان، جنگل، مزرعه، کشتی، قطار و هواپیما و... و بالاخره هیچ انباری نیست که همواره از خطر و آسیب آتش سوزی در امان باشد و با گسترش صنایع، خطر آتش سوزی هم در کارخانجات و انبارها همواره بیشتر می شود. همان گونه هم که اگر شخصی چند سال دچار بیماری نشود، دلیل مصونیت او از بیماری نمی تواند باشد، بنابراین آتش سوزی جنبه عمومی دارد و در هرجا و برای هر کس امکان اتفاق آن وجود دارد و همه مردم باید علل ایجاد آتش سوزی و تدابیر پیشگیری و نیز مبارزه را بداند و چنین آگاهی در هر جا و در هر زمانی مورد نیاز است.
در عین حال باید توجه شود که علل ایجاد آتش سوزی همیشه بی احتیاطی ها و سهل انگاری های افراد نیست، در واقع انسان عامل ایجاد حریق نمی باشد بلکه در طبیعت گاهی حریق خود به خود بنا بر بعضی فعل و انفعالات طبیعی، نظیر آتشفشان و صاعقه رخ می دهد.
حرارت و گرما یکی از نیازهای اساسی بشر در زندگی است ولی همین آتش که بشر در امور مختلف مثل گرم کردن محیط، پخت و پز و بعضی فعالیت های تولیدی از آن استفاده می کن دو آن را مقدس و محترم می شمارد اگر مهارش از دست خارج شود باعث تخریب و آسیب می شود که در این حالت آتش سوزی نامیده می شود و در این ارتباط پیام های حفاظتی می گویند:
آتش حریف زورمندی است که به کسی رحم نمی کند، شعله زیبای آتش زیبایی ها را نابود، آتشی که گرمی بخش زندگی است می تواند نابود کننده آن باشد.
آتش سوزی علاوه بر خطرات جانی از سوختگی شدید (بیش از سه چهارم بدن) یا خفگی به علت دود یا سقوط از ارتفاعات یا ریختن آوار، بعضی ضایعات مالی فراوان از قبیل از بین رفتن مواد و کالاها، خسارت دیدن دستگاه ها و ماشین آلات، بیکاری کارگران به سبب تعطیل شدن کارخانه پیامد آتش سوزی و غیره می شود.
عمده ترین آتش سوزی را می توان آتش سیگار، شعله شمع، شیطنت و بازیگوشی اطفال، جرقه سیم کشی های فرسوده یا اتصال سیم های برق، مایعات قابل اشتعال، آتش بدون پوشش، فقدان نظم و انضباط، نظافت در کارگاه ها، ماشین هایی که گرم می کنند و وسایل و تأسیسات برق، اشعه خورشید، وسایل جوشکاری، مواد شیمیایی یا ترکیبات شیمیایی، انفجار و اشتعال (خود اشتعالی) صاعقه و... دانست.
عواملی که در بیشتر آتش سوزی ها موثر بوده اند عبارتند از:
آتش سیگار و کبریت
بسیار از آتش سوزی ها بر اثر بی توجهی افراد سیگاری و انداختن ته سیگار روشن و یا چوب کبریت روشن در محوطه انبار یا سطل زباله اتفاق افتاده است.
وسایل الکتریکی و سیم کشی ناقص
آتش سوزی های مذکور ناشی از عوامل زیر است:
شعله های آزاد
وجود شعله های آزاد و روشن کردن آتش در نزدیکی انبارها، به ویژه انبارها که دارای مواد قابل اشتعال هستند و برای آتش سوزی آمادگی دارند منجر به آتش سوزی های عظیمی شده است.
اشتعال خود به خود
تعدادی از آتش سوزی ها بر اثر نشت مواد شیمیایی سوزان بر روی مواد قابل اشتعال از قبیل چوب، کاغذ، زباله خشک یا بالا رفتن تدریجی درجه حرارت کالا براثر تشعشع آفتاب یا حرارت محیط اتفاق افتاده است.
صاعقه
مواردی نیز دیده شده است که بر اثر نبودن برق گیر متصل به زمین، انبار بر اثر صاعقه دچار حریق شده است.
یکی از خصوصیات مهم آتش، قدرت توسعه آن با سرعت زیاد است. تمام آتش سوزی های گسترده ابتدا یک یا چند نقطه کوچک شروع شده و سپس به شکل تصاعدی توسعه یافته است. علت حوادث بزرگ عمدتاً چیزهای کوچک، بی اهمیت و ناچیز است. آتش پدیده ای است که خیلی سریع انتقال می یابد و گسترده و وسیع می شود. علت آن این است که انتقال حرارت، انتقال حرارت، انتقال انرژی است که در اثر اختلاف درجه حرارت به وجود می آید. انتقال حرارت در جامدات بیشتر از مایعات و در مایعات بیشتر از گازهاست.
و علت آن تراکم مولکول هاست که در جامدات متراکم تر از مایعات می باشد و به همین صورت تراکم مولکول ها در مایعات بیشتر از گازهاست. موضوع انتقال حرارت در مورد شدت انتقال این انرژی صحبت می کند که به سه صورت زیر انجام می شود:
در واقع حرارت به سه طریق فوق سرایت می کند و انتشار یافته و منتقل می شود.
روش غیر مستقیم (انتقال یا جابه جایی)
حرارت از طریق هوا از محلی به محل دیگر منتقل می شود مانند انتقال حرارت بخاری، رادیاتور، سیستم حرارت مرکزی
روش مستقیم یا هدایت مستقیم
حرارت از طریق اجسام غیر عایق (هادی حرارت) مثل میله آهنی، جریان هدایت مستقیم پیدا می کند.
روش تشعشع حرارت یا تابشی (امواج حرارت یا تابشی) امواج حرارتی یا پرتو افکنی
حرارت در عین داشتن شعله دارای موج و تشعشع است و مانند نور در هوا منتشر می شود و امواج حرارتی، مستقیماً از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل می شود. ذره بین امواج حرارتی خورشید را در یک نقطه متمرکز می کند و سبب ایجاد آتش می شود. موارد الف و ب برای انتقال حرارت و عامل مادی لازم دارند در بعضی موارد برای انتقال حرارت در خلاء هم انجام می شود.
