امروزه با پیشرفت علوم و تکنولوژی امکان تولید انبوه کالا فراهم شده است و این کار برنامه ریزی دقیق جهت استفاده به موقع و حداکثر از امکانات را می طلبد. تقسیم کار و رشد جمعیت نیاز استفاده از فرآورده های دیگران را بوجود آورده است و این خود زمینه پیدایش سازمان های معظم گردیده که در این نظام های پیچیده فنی ـ اجتماعی، انبار به عنوان واسطه موجبات گردش کالا از ثبات قیمت محصول، تعمیر و نگهداری ماشین ها و … نقش مهمی را ایفا نماید بطوری که نقش آن در تجارت غیر قابل انکار است.
ارزش ریالی موجودی های انبار در صنایع مختلف متفاوت است و عوامل مختلفی در میزان نگهداری موجودی انبار واحدهای صنعتی ـ تجاری مؤثرند مثل روش تولید، دوره تولید، میزان بکارگیری ماشین آلات، نوع محصول ساخته شده، بازار مصرف، نوع مواد اولیه مورد احتیاج، نوسانات ارزی و قیمت در بازارهای جهانی، وضعیت واحد صنعتی در کل صنعت کشور و جهان و … و بالاخره سیستم های تدارکاتی و سفارشات واحدهای تولیدی. اما انبار به دلایل متفاوتی برای مؤسسات و مراکز تجاری ـ صنعتی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد که اهم آن ها عبارتند از:
اقلام مواد اولیه مستقیم بر مصرف تولید (Raw Materials): شامل انواع مواد اولیه یا خام مصرفی بکارگیری جهت تولید محصول یا کالای دیگر می باشد.
اقلام مصرفی غیر مستقیم تولید: شامل روانکارها، قطعات تند مصرف ماشین آلات، قطعات یدکی ماشین آلات (Spare Parts)، ابزارهای مرتبط با ماشین آلات و... که در روند تولید یا پشتیبانی تولید استفاده می شود.
محصول نهایی (Finished Goods): کالایی که مطابق سفارش مشتری یا بازار فروش، کلیه مراحل تولید و ساخت را طی کرده و تأییدیه های لازم کیفیت را دریافت کرده و آماده فروش و عرضه به مشتری باشد، محصول نهایی شناخته می شود.
ملزومات (Supplies): لوازم خدماتی، ساختمانی، بهداشتی، رفاهی، اداری را ملزومات گویند.
قطعات نیمه ساخته (Goods In Process) Work In Process: کلیه قطعات میانی تولید شده (یک یا چند مرحله تولید انجام شده باشد) که پس از مونتاژ یا عملیات تکمیلی محصول نهایی را تشکیل می دهند.
کالای امانی: کلیه کالاهایی که به صورت امانت در اختیار تحویل گیرنده یا سازمان قرارگرفته و انتظار می رود تا پس از طی اقدامات مربوطه به سازمان یا تحویل دهنده عودت داده شود.
کالا یا محصول نامنطبق: به هر قطعه یا محصولی که در هر یک از مراحل تولید مشخص شود، که مطابق با خواسته های سیستم کیفیت یا بازار فروش نباشد یا مستهلک و غیر قابل تولید باشد اطلاق می گردد، که این کالاها بعد از تعیین تکلیف شدن، ترمیم و به چرخه تولید بر می گردد یا غیر قابل ترمیم وضایعات شناخته می شوند.
کالای تجاری خریداری شده جهت فروش: این سری از کالاها شامل اجناسی هستند که توسط سازمان خریداری شده و بدون هیچ گونه تغییری در آنها برای فروش عرضه می گردد.
ضایعات یا اقلام اسقاطی: هر گونه کالا یا محصول نامنطبق که قابل تعمیر یا ترمیم نباشد و جهت صدور برای بازیافت یا فروش در انبار نگهداری می شود.
دارایی ثابت: کالاهایی هستند که سازمان آنها را نگه میدارد تا فرایند تولید کالاهای دیگر (ماننده: ماشین آلات تولیدی، زمین، ساختمان و...) یا ارائه خدمات به سازمان یا مشتریان (مثل رایانه، میز، کمد اداری و...) تسهیل گردد (مصرف نمی شوند).
در انبار قبل از هر کاری باید کالاها شناسایی شده و با توجه به تعاریف فوق هنگام تعریف هر کالا نوع آن که می تواند یکی از موارد زیر باشد مشخص می شود:
مواد خام – کالای نیمه ساخته – کالای ساخته شده – دارایی ثابت – کالای تجاری – کالای مصرفی - ضایعات.
دارائی های شهودی یا بعبارتی دیگر ذخیره ای از مواد و کالاست که برای مدت زمانی مشخص به صورت ثابت نگهداری می شود، کالاهای نامشهود جزء موجودی نمی باشد.
متاسفانه موضوع مدیریت موجودیبه ندرت رخ می دهد. جامعه ما و همچنین بازار ما غیرقابل پیش بینی هستند، بنابراین ما نیاز داریم که مقادیر مختلفی از موجودی را سطوح مختلف زنجیره تامین نگهداریم. افزایش تقاضای مصرف کننده برای انتخاب بیشتر، منجر به گسترش دامنه و اندازه محصول می شود که منجر به تقاضای بی سابقه برای ظرفیت ذخیره سازی می شود.
در اینجا به انواع موجودی و دلایل ذخیره سازی هر یک می پردازیم:
تامین کنندگان بستنی، لوسیون های ضدآفتاب، چتر و مشابه اینها، الگوهای نامنظم تقاضا مبتنی بر تغییرات آب و هوایی را تجربه کرده اند.
سایر فروش های غیرقابل پیش بینی هم ممکن است هنگام راه اندازی یک محصول جدید و پیشرفت یک تیم در یک مسابقه ای مانند بازی های جهانی فوتبال و بیسبال به وجود می آید.
این نوع موجودی برای مقابله با این تغییرات تقاضا نگهداری می شود.
توانایی توزیع محصول در مقادیر زیاد، سبب جذب هزینه کمتر بر هر واحد محصول خواهد شد. در اینجا مصالحه بین هزینه نگهداری واحدهای اضافه تر در مقایسه با هزینه حمل و نقل مقادیر کمتر است.
اگر هزینه حمل و نقل جذاب باشد، باید فضای بیشتری را برای ذخیره سازی در نظر گرفته شود. همچنین باید اطمینان قوی داشته باشیم که تمام اقلام خریداری شده به فروش می رسد.
یکی دیگر از انواع موجودی، بر اساس میزان تخفیف مطابق با حجم خرید است. امکان کاهش نرخ واحد از طریق حجم خرید یا تعداد بیشتر، همیشه یک ارزش جذاب برای خریدار است. اگر چه که ممکن است خرید بیش از حد، و فروش نرفتن مقادیر اضافه بر کل شرکت تاثیر بگذارد یا اینکه مجبور شود برای خالی کردن انبار، با قیمت کمتری عرضه کند.
در این وضعیت، استلال ما این است که پیش از گرفتن تصمیم خرید، کل هزینه ها محاسبه شود. این هزینه ها شامل، هزینه انبارداری و نگهداری، هزینه بهره سرمایه، هزینه های تخفیف احتمالی فروش و هزینه های ضایعات می باشد. در اینجا مصالحه بین، کاهش هزینه های خرید و افزایش هزینه های نگهداری هر واحد محصول است.
همانطور که می دانیم، بر اساس مسافتی که محصول نهایی باید طی کند، سبب می شود که به مقدار بیشتری برای نگهداری در انبار نیاز داشته باشیم. زمان تحویل، ممکن است مقداری بین 4 تا 8 هفته باشد و این مقدار به موقعیت قرارگیری کارخانه تولیدکننده مرتبط است.
در اینجا مصالحه بین تامین کنندگان گرانقیمت محلی و هزینه حمل و نقل و نگهداری و انبارداری است.
یکی از انواع موجودی نگهداری حجمی از کالا برای کاهش ریسک عدم موجودی است. بسیاری از تولیدکنندگان، فعالیت ها و تولید خود را به دلایل تعطیلات، نگهداری و تعمیرات تجهیزات و یا مقادیر موجودی در انبار تعطیل می کنند. به عنوان نتیجه، خرده فروشان و انبارداران می بایست موجودی مطمئنی را نزد خود نگهدارند تا در صورت تعطیلی کارخانه در شرایط مطرح شده، بتوانند پاسخگوی نیاز مشتریان خود در بازار باشند.
همچنین تولیدکنندگان می بایست حجم مناسبی از قطعات اولیه تولید خود را انبار کنند تا در صورت تعطیلی خط تولید تامین کننده، با مشکل عدم وجود موجودی روبرو نشوند.
تغییر یا تنظیم خطوط تولید به منظور تطابق با تغییرات در مدل ها، رنگ، ویژگی های طراحی و غیره گران است. طولانی شدن زمان تولید باعث می شود که هزینه تولید برای هر واحد تولید کمتر شود. در اینجا مصالحه بین هزینه کاهشی تولید در مقابل هزینه افزایشی برای نگهداری هر واحد محصول است.
نوع دیگری از انواع موجودی برای مقابله با عدم موجودی مواد اولیه در برخی از فصول می باشد. برخی مواد خوراکی و نوشیدنی در زمان یا فصل خاصی تولید می شود، بنابراین می بایست مقداری را ذخیره کرد تا در صورت نیاز موجود باشد.
منظور از زمان های اوج مصرف، فصل ها یا زمان هایی است که به صورت فصلی مانند تابستان یا زمستان، یا به صورت مناسبتی مانند سال نو میلادی، سال نو چینی، جشن های مختلف در ایام سال، تقاضا افزایش می یابد.
رویدادهای بزرگ ورزشی هم می توانند تاثیر بسزایی برای روی افزایش ذخیره برخی کالاها داشته باشد. برای نمونه المپیک می تواند بر روی میزان حجم تولید و ذخیره سازی لباس های ورزشی داشته باشد.
نوع دیگر از انواع موجودی، موجودی قطعات یدکی است. برای آنکه اطمینان حاصل شود که خط تولید بدون وقفه به کار خود ادامه می دهد، هر تولیدکننده باید مقداری از قطعات یدکی مورد نیاز خود را ذخیره کند تا در صورت وقوع خرابی، از این موجودی برای تعمیر دستگاه یا تجهیز استفاده شود. در اینجا مصالحه بین این دو موضوع است که آیا هزینه نگهداری موجودی را بپذیریم، یا اینکه هزینه توقف تولید را قبول کنیم، می دانیم که وقتی تجهیزی به صورت ناگهانی خراب شود، نیازمند قطعه یدکی است، اگر قطعه یدکی موجود نباشد، زمان توقف تولید افزایش می یابد و این یعنی افزایش هزینه های تولید.
این موضوع بدین معنا نیست که برای نگهداری این قطعات هیچ چاره ای نداریم یا نمی توان برنامه ریزی کرد، مواردی چون زمان تحویل قطعه از تامین کننده و میزان نرخ خرابی تجهیزات برای تعیین حجم این موجودی خیلی ضروری است.
بسیاری از تولیدکنندگان به دلیل شیوه تولیدی که دارند مجبور هستند مقداری موجودی در جریان ساخت در بین ایستگاه های کاری خود در نظر بگیرند، این موجودی در جریان ساخت سبب می شود که خرابی یک ایستگاه کاری اثر منفی بر فعالیت های سایر ایستگاه ها نداشته باشد.
تا زمان برطرف نمودن ایراد به وجود آمده در ایستگاه مورد نظر، ایستگاه کاری بعدی می تواند از موجودی در جریان ساخت برای ادامه فعالیت خود استفاده کند.
همچنین در برخی موارد، یک محصول یک چارچوب کلی دارد و در فعالیت های پایانی مانند رنگ، برخی آپشن ها و استایل ها متفاوت هستند، نگهداری موجودی در جریان ساخت سبب می شود که با توجه به استقبال بازار، رنگ و استایل مورد نظر تولید شود.
تعدادی از محصولات هستند که در گذر زمان ارزش شان افزایش پیدا می کند، این محصولات را محصولات سرمایه ای می نامیم. ارزش این نوع موجودی در طول زمان بیشتر می شود، اما باید به خاطر داشته باشیم که هزینه نگهداری و انبارداری این محصول نباید بیشتر از رشد ارزش خود محصول باشد.
تمامی شرکت های خصوصی و دولتی وظیفه دارند که اسنادی را مانند اسناد حسابداری، فاکتورها، قراردادها، اسناد تولید و غیره را برای مدت مشخصی نگهداری کنند. بنابراین یکی از انواع موجودی، موجودی اسناد است، این نوع موجودی نیز هزینه ای را برای شرکت به همراه دارد.
1. ABC analysis
2. Just in time (JIT) inventory method
3. Fast، slow and non-moving (FSN) analysis
4. Economic Order quantity
5. First In First Out (FIFO) and Last In First Out (LIFO):
منابع: iauacc.ir و ashaerp.com و anbarhamyar.ir
